Οικοδόμηση κοινότητας: Ένωση και όχι διαχωρισμός
Ο Cas Mudde – διακεκριμένος ερευνητής στη μελέτη του λαϊκισμού – υποστηρίζει ότι ο ιδεολογικός πυρήνας του λαϊκισμού είναι η απόρριψη του πλουραλισμού, ο οποίος αποτελεί το θεμέλιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας (Mudde and Kaltwasser, 2019). Σύμφωνα με τον Mudde, οι ιδεολογίες του λαϊκισμού διαχωρίζουν την κοινωνία σε δύο διακριτές ομάδες: τον “αγνό λαό” και τους “διεφθαρμένους ελίτ”, ενώ ταυτόχρονα ευδοκιμεί από την αντίληψη ότι το πολιτικό κατεστημένο δεν ανταποκρίνεται στις ανησυχίες και τα συμφέροντα των απλών πολιτών. Υπό αυτή την έννοια, σύμφωνα με τον Mudde (2018), οι λαϊκιστές ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τον “πραγματικό λαό”, ο οποίος είναι ομοιογενής και ενωμένος στις πεποιθήσεις του, ενώ σύμφωνα με αυτό, η “διεφθαρμένη ελίτ” παρουσιάζεται να μην έχει επαφή με τον λαό και να ευθύνεται για όλα τα προβλήματα της κοινωνίας (Brubaker, 2017).
Αυτή η περιορισμένη κατανόηση του “λαού” θεωρείται ότι αποτελεί κύρια απειλή για τα ζωτικά ιδεώδη της πλουραλιστικής ιδεολογίας, η οποία εκτιμά την ποικιλομορφία, την ανεκτικότητα και τη συμπερίληψη διαφορετικών προοπτικών στη δημοκρατική διαδικασία (Galston, 2018).
Η αξία του πλουραλισμού
Ο πλουραλισμός διακρίνει ότι η κοινωνία αποτελείται από πολυάριθμες και διαφορετικές ομάδες και συμφέροντα και ότι η δημοκρατία απαιτεί μια διαδικασία διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού μεταξύ αυτών των ομάδων προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις που είναι επωφελείς για όλους. Η απόρριψη του πλουραλισμού από τον λαϊκισμό υπονομεύει αυτή τη διαδικασία και καλλιεργεί ένα περιβάλλον διχασμού και μισαλλοδοξίας. Συγκεκριμένα, ο ορισμός του “λαού” από αυτόν τον αποκλειστικό λαϊκισμό μπορεί να έχει πολλές συνέπειες. Είναι φανερό ότι οι λαϊκιστές ηγέτες χρησιμοποιούν συχνά ως αποδιοπομπαίους τράγους τις μειονοτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και άλλων περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, κατηγορώντας τους για τα ζητήματα των σύγχρονων κοινωνιών και απειλώντας έτσι τα δικαιώματα και την ασφάλειά τους (Merkel et al., 2019).
Επιπλέον, τα λαϊκιστικά κινήματα έχουν επίσης την τάση να αμφισβητούν τους δημοκρατικούς θεσμούς. Λόγω αυτού, γίνεται φανερό ότι η απόρριψη του πλουραλισμού είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του λαϊκισμού που αποτελεί απειλή για τις αξίες του δημοκρατικού πλουραλισμού (Mudde, 2004).
Έτσι, η αναγνώριση και η αντίφαση σε αυτόν τον αποκλειστικό ορισμό του “λαού” είναι σημαντική για τη διατήρηση μιας δημοκρατικής κοινωνίας που εκτιμά την ποικιλομορφία, την ανεκτικότητα και την ένταξη.
Ένα όραμα χωρίς αποκλεισμούς ως απάντηση
Ο Mudde (2018) υποστηρίζει ότι για να μπορέσουν τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα να αντιμετωπίσουν τον λαϊκισμό, είναι σημαντικό να προσφέρουν ένα όραμα χωρίς αποκλεισμούς που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες όλων των πολιτών. Αυτό εγείρει την ανάγκη για τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα να αναπτύξουν διαδικασίες που δίνουν προτεραιότητα στην οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ ταυτόχρονα χαϊδεύουν τις ανησυχίες των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων. Επιπλέον, αυτό υποδεικνύει ότι τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να προωθήσουν ένα μήνυμα ενότητας και κοινών αξιών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη διχαστική ρητορική και τους αποδιοπομπαίους τράγους των μειονοτήτων που συχνά χρησιμοποιούν οι λαϊκιστές.
Ομοίως, οι Mudde και Kaltwaser (2019) υπογραμμίζουν τη σημασία της ανάπτυξης συνασπισμών με άλλους πολιτικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών κινημάτων. Μέσω αυτού, μπορούν να προσφέρουν ένα ενιαίο μέτωπο ενάντια στις διχαστικές και αποκλειστικές πολιτικές του λαϊκισμού (Lironi et al., 2021). Με αυτή την έννοια, σύμφωνα με τον Mudde, η αντιμετώπιση της απήχησης του λαϊκισμού απαιτεί την ανάπτυξη ενός πολιτικού οράματος χωρίς αποκλεισμούς και την εφαρμογή πολιτικών που είναι επωφελείς για όλους τους πολίτες. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα στην οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, αποφεύγοντας τη διχαστική ρητορική και την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων, και δημιουργώντας συνασπισμούς και συμμαχίες με άλλους πολιτικούς φορείς (Greven, 2016).
Η δύναμη της οικοδόμησης κοινότητας
Ένα σημαντικό μέρος της αντιμετώπισης του διχασμού και της πόλωσης που προκαλεί ο λαϊκισμός είναι η οικοδόμηση της κοινότητας. Συγκεκριμένα, με την καλλιέργεια της αίσθησης της ενότητας και του κοινού σκοπού, μπορεί να αναπτυχθεί μια ανθεκτική κοινότητα που βασίζεται σε δημοκρατικές αξίες και είναι καλύτερα εξοπλισμένη για να αντισταθεί στην απήχηση των λαϊκίστικων κινημάτων. Η ανάπτυξη αυτής της κοινότητας μπορεί να επιτευχθεί μέσω της προώθησης ιδεολογιών ενότητας, η οποία μπορεί να συμβεί μέσω των ακόλουθων πρακτικών (Greven, 2016; Lironi et al, 2021; Lee and Johnstone, 2021; Pease, 2020):
- Πρακτικές που ενθαρρύνουν το διάλογο και την αμοιβαία κατανόηση: Ο λαϊκισμός συχνά ευδοκιμεί με στερεότυπα και υπεραπλουστεύσεις πολύπλοκων ζητημάτων. Η ενθάρρυνση του διαλόγου και της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικό υπόβαθρο μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων και στην οικοδόμηση μιας αίσθησης κοινού σκοπού.
- Μέσω της προώθησης της κοινωνικής συμπερίληψης: Τα λαϊκιστικά κινήματα συχνά στοχεύουν και προσελκύουν ανθρώπους που αισθάνονται ‘περιθωριοποιημένοι’ από την κοινωνία. Η προώθηση της κοινωνικής ένταξης και η διασφάλιση ότι όλοι αισθάνονται ότι συμπεριλαμβάνονται μπορεί να συμβάλει στη μείωση της απήχησης των λαϊκιστικών αφηγήσεων.
- Μέσω της “οικοδόμησης γεφυρών” μεταξύ διαφόρων κοινοτήτων: Τα λαϊκιστικά κινήματα συχνά επιδιώκουν να διαχωρίσουν τους ανθρώπους κατά μήκος εθνικών, θρησκευτικών ή πολιτισμικών γραμμών. Η οικοδόμηση γεφυρών μεταξύ των κοινοτήτων και η προώθηση της διαπολιτισμικής κατανόησης μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτών των διαχωρισμών.
- Μέσω της καλλιέργειας της αίσθησης της κοινής ευθύνης: Τα λαϊκιστικά κινήματα συχνά υποστηρίζουν την αίσθηση της θυματοποίησης. Η καλλιέργεια της αίσθησης της κοινής ευθύνης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κοινωνίας μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτής της αφήγησης και στην προώθηση της αίσθησης της ενότητας.
- Μέσω της ενθάρρυνσης της εμπλοκής των πολιτών: Τα λαϊκιστικά κινήματα συχνά επιδιώκουν να υπονομεύσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και κανόνες. Η ενθάρρυνση της εμπλοκής και της συμμετοχής των πολιτών μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση αυτών των θεσμών και στην προώθηση της αίσθηση της κοινής ευθύνες προς τις δημοκρατικές διαδικασίες.
Επικοινωνήστε και συζητήστε τις ανησυχίες σας σχετικά με τον λαϊκισμό, και προσδιορίστε μαζί τρόπους αντιμετώπισης του λαϊκισμού.