Nepnieuws als sociaal fenomeen

We hebben allemaal wel eens gehoord van nepnieuws. Ongetwijfeld hebben mondialisering en democratisering een belangrijke rol gespeeld bij het bevorderen ervan. We moeten niet vergeten dat nepnieuws een sociaal fenomeen is, maar geen enkel sociaal fenomeen bestaat onafhankelijk van het hele sociale systeem waarvan het deel uitmaakt. [1]

We kunnen dus bedenken dat het idee van nepnieuws gepaard gaat met wat Charles Taylor de (ethische) cultuur van authenticiteit noemde. Volgens Taylor [2] begon de bezorgdheid over authenticiteit pas in de 18e eeuw: ‘Er wordt aangenomen dat er een bepaalde manier van mens zijn is, die de mijne is. Bij het formuleren van deze originaliteit definieer ik mezelf door een potentieel te realiseren dat alleen de mijne is.’ Dit is wat we zouden kunnen beschouwen als de achtergrond voor het begrijpen van het moderne ideaal van authenticiteit en de doelen van zelfrealisatie .

Het meest relevante is dat authenticiteit cultuur is geworden, en dus normatief.

Het moderne tijdperk begon met het idee dat een man is wat hij wordt; het lichaam is een project, gezondheid is een businessplan, de gemoedstoestand is een kwestie van zelfbeheersing, enzovoort.

Onder het verleidelijke effect van de markt zijn individuen dit gaan geloven en zijn zij deze verantwoordelijkheid voor geluk gaan internaliseren .

Geluk werd een verplichting. Regeringen begonnen over welzijn te praten in plaats van over geluk, en geluk werd een economische indicator. De teleologische evolutie van de mensheid richting vooruitgang en welzijn is dus beperkt tot de huidige ontwikkeling van het individu richting zelfontplooiing en geluk.

Het ideaal van authenticiteit bevrijdt die emotionele component en plaatst deze in een dominante positie over spiritualiteit en rede, die zo lang de enige voorbeelden zijn geweest van de volledige mens. Daardoor betreden we het rijk van het emotionele, waar we authentiek en trouw leven; en waar we niet langer communiceren, maar onszelf uitdrukken. Niets van dit alles zou mogelijk zijn geweest zonder de snel voortschrijdende mediarevolutie.

Het heeft de mensheid millennia gekost om van mondelinge naar geschreven uitdrukking over te gaan, eeuwen om van geschreven naar visuele communicatie over te gaan, maar slechts tientallen jaren om over te gaan naar wat de nieuwe digitale vorm van communicatie van vandaag is.

Niet alleen het internet heeft hieraan bijgedragen, maar ook de samensmelting van een telefoon (het mondelinge), een typemachine (het geschrevene) en een camera (het visuele): het resultaat is het meest banale en intieme object van vandaag, de smartphone, die binnen ieders bereik, alle essentiële communicatiesystemen die de mensheid door de geschiedenis heen heeft uitgevonden.

Deze digitale communicatie heeft, in een voortdurend proces van verandering en ontwikkeling van haar technische middelen, ook een effect gehad op het begrip van de waarheid, waardoor het conflict tussen generaties is verdiept, of, preciezer gezegd, de verandering van de aard ervan.

Heel eenvoudig: de generatie van de kinderen spreekt niet langer dezelfde taal als die van hun ouders; en de kloof wordt kleiner naarmate het tempo van de technologische veranderingen toeneemt. Reden genoeg voor elke opkomende generatie om haar eigen maatstaven van authenticiteit en waarheid te zoeken.

Staats- en marktinstellingen hebben via de media een belangrijke rol gespeeld bij het bevorderen van ‘de waarheid’. Ze hebben naar eigen goeddunken ‘goed nieuws’ gepromoot (bijvoorbeeld de ideologie van geluk en positief denken), ‘slecht nieuws’ (bijvoorbeeld de industrie van angst) en het verontrustende ‘nepnieuws’, zodat niemand echt weet wat de realiteit is niet meer, maar iedereen reageert volgens zijn spontane beeld ervan.

De jongste crisis heeft de meeste mensen verrast. Het was verpakt in een verwarrende reeks goed/slecht/nepnieuws, zodat niemand kan weten wat de echte oorzaak was, maar iedereen heeft wel het echte effect van de COVID-19-pandemie gevoeld: de dalende levensstandaard en de stijgende onzekerheid. Als gevolg hiervan wordt de ontevredenheid overal ervaren, met als mogelijk hoofdeffect een afname van het vertrouwen in de autoriteit (wat dat ook mag zijn). Over het algemeen daalt het vertrouwen in mensen, maar vooral in instellingen – in de eerste plaats in de staat en de media. [3]

Wat blijft er over in deze omstandigheden? Onze eigen oprechte en oprechte emoties. Deze worden opgepikt en versterkt door sociale netwerken, die hun eigen universum van ‘waarheden’ genereren.

Een universum dat de politiek in haar voordeel kan uitbuiten.

Auteur en historicus John Lukas zei: wanneer de politiek afstand doet van rede en waarheid (althans als universalistische idealen en criteria), neemt het populisme het over, gebruikt het de emoties van het ‘volk’ en versterkt het om zijn eigen belangen te dienen.

En wie zijn de mensen? Is het de electorale meerderheid? Het is natuurlijk een criterium, maar deze meerderheid bestaat steeds meer uit een emotionele menigte die voor het minste kwaad kiest, die ‘liever’ tegen dan ‘voor ’ stemt . Burgers, allemaal? Dat zou ook zo moeten zijn, maar de verdeeldheid onder hen is steeds minder leerstellig en ideologisch, wat democratische onderhandelingen over conflicten steeds moeilijker maakt. Onder deze omstandigheden wint het populisme, dat de taal van emoties spreekt, onvermijdelijk aan kracht.

Als u het Wij-Europeanen-project nauwlettend volgt, beschikt u over de middelen om de opmars van het populisme een halt toe te roepen, en daarmee winnen wij als mensen allemaal.

[1] Mottola, S. (2020). Las nepnieuws als fenomeno sociaal.

[2] Ruiz Schneider, Carlos. (2013). Moderniteit en identiteit in Charles Taylor

[3] Wereldwaardenonderzoek Golf 7: 2017-2022.

Bibliografie

Nepnieuws als sociaal fenomeen
Schuiven naar boven