Ο αντίκτυπος του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας στον δεξιό λαϊκισμό της Ευρώπης

Συγγραφέας: Sabine Roehrig-Mahhou

Η 24η Φεβρουαρίου 2022, η ημέρα εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, πυροδότησε τη χειρότερη σύγκρουση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Ουκρανία, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, αμέτρητα κτίρια και ουκρανικές υποδομές καταστράφηκαν και η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων ανατράπηκε.

Για άλλες χώρες, ο πόλεμος έφερε επίσης φόβο και αβεβαιότητα όσον αφορά την κατάσταση της ασφάλειας, αλλά και τις οικονομικές πτυχές. Ο πόλεμος διατάραξε το παγκόσμιο εμπόριο που εξακολουθούσε να ανακάμπτει από την πανδημία. Οι τιμές των τροφίμων, του φυσικού αερίου, του πετρελαίου και πολλών άλλων προϊόντων αυξήθηκαν δραματικά, γεγονός που έχει αισθητό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.

Οι συνέπειες σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία άλλαξαν δραματικά την ευρωπαϊκή πολιτική. Για τους λαϊκιστές, η κατάσταση αυτή προσφέρει περαιτέρω ευκαιρίες, καθώς οι ανησυχίες τροφοδοτούν την υποστήριξη του λαϊκισμού και στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος.

“Το ρεπερτόριο των στρατηγικών και των απαντήσεων στον πόλεμο κατέδειξε την ικανότητα της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής Δεξιάς να προσαρμόζεται γρήγορα, να υιοθετεί νέα ζητήματα και λόγους και να τα θέτει μέσα από ένα λαϊκιστικό πρίσμα της ριζοσπαστικής Δεξιάς”[1].

Σε μια νέα έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2023 από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μελετών Λαϊκισμού, εξετάζεται ο αντίκτυπος της ρωσικής εισβολής στον δεξιό λαϊκισμό στην Ευρώπη[2].

Παραδοσιακά, πολλά ριζοσπαστικά δεξιά λαϊκιστικά κόμματα έχουν δεσμούς με τη Ρωσία. Σε αυτά περιλαμβάνονται το Κόμμα Ελευθερίας (FPÖ) στην Αυστρία, το Κόμμα Ελευθερίας (PVV) και το Φόρουμ για τη Δημοκρατία (FvD) στις Κάτω Χώρες, η Λέγκα στην Ιταλία και το Rassemblement National (RN) και το Reconquête! στη Γαλλία. “Αυτά τα κόμματα απεικονίζουν τον θαυμασμό της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής Δεξιάς για τον αυταρχισμό και την ανελεύθερη πολιτική του Πούτιν, καθώς και τη σθεναρή υπεράσπιση των χριστιανικών αξιών και την αντίθεσή του στο Ισλάμ.”[3] Ειδικά την τελευταία πτυχή συμμερίζεται και το γερμανικό AfD, Alternative für Deutschland. Το VOX στην Ισπανία, το Fratelli d’Italia (FdI) στην Ιταλία και το Chega στην Πορτογαλία έχουν ασθενέστερους δεσμούς με τη Ρωσία, σύμφωνα με την έκθεση. “Αυτά τα κόμματα μπορεί να μοιράζονται την υποστήριξη του Πούτιν για τις “παραδοσιακές” οικογενειακές αξίες, την αντίθεση στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ και αυτό που αποκαλούν αριστερή “ιδεολογία του φύλου”, αλλά σταματούν πολύ κοντά στο να υποστηρίξουν την εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου”[4].

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, οι δεξιοί λαϊκιστές επικρίθηκαν για τις φιλορωσικές τους θέσεις και τη συμπάθειά τους προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν[5] Κατά συνέπεια, πολλά λαϊκιστικά κόμματα καταδίκασαν τον πόλεμο, π.χ. η Λεπέν (RN) στη Γαλλία ή ο Μελόνι (FdI) στην Ιταλία, επίσης το AfD στη Γερμανία και ο Τσέγκα στην Πορτογαλία. Υπάρχουν όμως διαφορές στον βαθμό αποστασιοποίησης από τη Ρωσία.

Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι περισσότερα λαϊκιστικά κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς διστάζουν να υποστηρίξουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας παρά να καταδικάσουν τον ίδιο τον πόλεμο. Αυτό οφείλεται στην άμεση σύνδεση των κυρώσεων με οικονομικές δυσκολίες, όπως ο υψηλός πληθωρισμός και οι ασταθείς αγορές.

Οι λαϊκιστές έχουν καλή αίσθηση του κοινού αισθήματος. Αντιλαμβάνονται τις ανησυχίες και τις χρησιμοποιούν για τους δικούς τους σκοπούς. Συνήθως δεν προτείνουν δικές τους λύσεις και συχνά αποπροσανατολίζουν από το πραγματικό πρόβλημα και την αιτία του, εστιάζοντας σε ένα ζήτημα και απλοποιώντας το. Ήδη στο παρελθόν, οι κρίσεις ήταν επωφελείς για τα λαϊκιστικά κόμματα (π.χ. η χρηματοπιστωτική κρίση το 2008, ο πόλεμος στη Συρία και η προσφυγική κρίση το 2015).

Τον Σεπτέμβριο του 2022 και τον Μάρτιο του 2023 συγκεντρώθηκαν αρκετοί 10.000 άνθρωποι στο κέντρο της Πράγας και απαίτησαν να σταματήσει ο πόλεμος, να σταματήσει το ΝΑΤΟ και η επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία και να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για την προμήθεια φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου. Οι διαδηλώσεις είχαν συνδιοργανωθεί από διάφορα περιθωριακά αριστερά και δεξιά κόμματα, μεταξύ των οποίων το Κομμουνιστικό Κόμμα και το SPD[6].

Στη Γερμανία, οι διαδηλώσεις της Δευτέρας ερμηνεύονται εκ νέου[7]. Η επιλογή της Λειψίας ως τόπου διεξαγωγής των διαδηλώσεων έχει ισχυρή συμβολική απήχηση: Τη δεκαετία του 1980, οι διαδηλώσεις της Δευτέρας στη Λειψία αποδείχθηκαν προάγγελος της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και αργότερα της Ανατολικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Σήμερα οι διαδηλώσεις συνήθως στρέφονται κατά του αυξημένου κόστους διαβίωσης, ενώ οι περισσότερες αντιτίθενται είτε στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας είτε/και στις παραδόσεις όπλων στην Ουκρανία. Τον Οκτώβριο του 2022 ήρθε η κλιμάκωση όταν οι διαδηλωτές προσέβαλαν τους Ουκρανούς πρόσφυγες πολέμου ως “ναζί”. Τα ακουστικά συνθήματα περιλάμβαναν “Ζείτε σε βάρος μας” και “Ναζί έξω”, προφανώς μια αναφορά στη Ρωσία που έχει επανειλημμένα χαρακτηρίσει τις ουκρανικές αρχές ως φασιστικές.

Η αύξηση του κόστους των τροφίμων και της ενέργειας, καθώς και η οικονομική ανασφάλεια μπορούν να αυξήσουν περαιτέρω τη δυσαρέσκεια με τις εθνικές κυβερνήσεις. Τα λαϊκιστικά κόμματα χρησιμοποιούν αυτή τη δυσαρέσκεια και τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, τα συνδέουν με τις κυρώσεις και τονίζουν το κόστος τους για τον πληθυσμό.

Στη Γερμανία, η Alice Weidel (AfD), υποστήριξε ότι ο “κύριος χαμένος” του πολέμου δεν είναι ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία, αλλά η Γερμανία, η οποία είναι θύμα του οικονομικού πολέμου[8] Στην Πορτογαλία, η Ventura αμφισβήτησε την οικονομική στήριξη της Πορτογαλίας προς την Ουκρανία και άλλα ευρωπαϊκά λαϊκιστικά κόμματα επιχειρηματολογούν με παρόμοιο τρόπο και εκμεταλλεύονται ζητήματα που σχετίζονται με τον πόλεμο, όπως οι τιμές της ενέργειας. Ωστόσο, δεν προτείνονται ρεαλιστικές λύσεις ή αποδεκτές εναλλακτικές λύσεις στις ενέργειες των κυβερνήσεων.

“Μετατοπίζοντας τη συζήτηση σε εγχώρια κοινωνικοοικονομικά ζητήματα, τα λαϊκιστικά κόμματα της Ριζοσπαστικής Δεξιάς κατάφεραν να διατηρήσουν τις θέσεις τους κατά της ελίτ και του κατεστημένου, απευθυνόμενα σε απογοητευμένους ψηφοφόρους, αποφεύγοντας παράλληλα δυσάρεστες ερωτήσεις σχετικά με τις σχέσεις του παρελθόντος με το Κρεμλίνο. Έτσι, ο πόλεμος αποδείχθηκε ένα ακόμη γόνιμο πεδίο για την προώθηση λαϊκιστικών ακροδεξιών επιχειρημάτων και το παιχνίδι με τους φόβους και τις απογοητεύσεις των ψηφοφόρων”[9].

Εικόνα:

Βιβλιογραφία:

[1] Ivaldi, G., & Zankina, E. (2023, March 5). Conclusion for the report on the impact of the Russia–Ukraine War on right-wing populism in Europe. European Center for Populist Studies. Retrieved March 8, 2023, from https://www.populismstudies.org/conclusion-for-the-report-on-the-impact-of-the-russia-ukraine-war-on-right-wing-populism-in-europe/

[2] Ivaldi, Giles & Zankina, Emilia (Eds). (2023). The Impacts of the Russian Invasion of Ukraine on Right-wing Populism in Europe. European Center for Populism Studies (ECPS). March 8, 2023. Brussels. https://doi.org/10.55271/rp0010

[3] Ivaldi, G., & Zankina, E. (2023, March 5)

[4] Ebd.

[5] Sierakowski, S. (2023 January 17) Russian Aggression Is Undermining Populism. German Council on Foreign Relations. Retrieved March 10, 2023, from https://dgap.org/en/research/publications/russian-aggression-undermining-populism

[6] Tens of thousands protest government in Prague. Retrieved March 10,2023, from https://www.dw.com/en/czech-republic-thousands-take-part-in-prague-anti-government-demonstration/a-63012178

[7] Fürstenau, M., (2022, May 9). Germans revive Cold War Monday demonstrations. Retrieved, March 16,2023 from https://www.dw.com/en/germans-revive-cold-war-monday-demonstrations-amid-inflation/a-63025218

[8] Interview Alice Weidel with Volker Finthammer (2022, October 16). Retrieved, March 16, 2023 from https://www.deutschlandfunk.de/alice-weidel-afd-ukraine-krieg-100.html

[9] Ivaldi, G., & Zankina, E. (2023, March 5)

Ο αντίκτυπος του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας στον δεξιό λαϊκισμό της Ευρώπης